مــــدیـــــریت دانـــش و یادگـــــیری

سر فصل ها:

الف)آشنایی با ساختار برنامه درسی ، با رویکردهای برنامه درسی  ،   اهداف کلی برنامه های درسی ، اصول حاکم بر برنامه درسی ،  جدول وسعت و توالی مفاهیم،مهارتها و نگرش ها، روش های یادگیری، روش های ارزشیابی، برنامه های درسی ، تعیین شرایط اجرا

ب)تحلیل برنامه های درسی از حیث اعتبار درونی

ج)تحلیل برنامه های درسی از حیث اعتبار بیرونی

  رشته :کارشناسی آموزش ابتدایی

دانشگاه آزاد اسلامی

ساختار برنامه درسی از دیدگاه ماریا مونته سوری:

 1.      احترام به شخصیت کودک

2.      تأکید بر خلاقیت و ابتکار و احساس مسئولیت در کودک

3.      آزمایش به عنوان اصل مهم در برنامه ریزی آموزشی

4.      تأکید بر اصل فعالیت در کلاس های درس

5.      تدریس با به کار گرفتن اصول روانشناسی

6.       همکاری بسیار نزدیک بین اولیا و مربیان

اهداف آموزش و پرورش که در اغلب نظام های آموزشی جهان تقریبا مشترک هستند عبارتند از:

1.      تقویت مبانی اخلاقی در دانش آموزان

2.      پرورش تن و روان دانش آموزان با ایجاد مهارت های علمی و بهداشتی در آن

3.      آموزش و مهارتهای علمی،فنی و هنری به دانش آموزان

4.      آشنا ساختن دانش آموزان به مبانی ملی و میراث تاریخی

5.      آشنا ساختن دانش آموزان به طرز تفکر درست و منطقی

6.       مهیا ساختن جوانان برای احراز شغل

اهداف آموزش و پرورش دوره ابتدایی:

حیطه شناختی-حیطه عاطفی-حیطه روانی حرکتی (اهداف پایه اول ابتدایی)

اهداف حیطه شناختی در اول ابتدایی:

1.      آموزش اطلاعات مقدماتی،بهداشتی و ایمنی

2.      آموزش خواندن،نوشتن،حساب کردن و استدلال کردن

3.      یاد دادن بعضی آیات ساده و سوره های کوچک قرآن کریم

اهداف حیطه عاطفی در اول ابتدایی:

1.      تقویت انگیزه آمدن به مدرسه

2.      علاقمند کردن کودک به درس خواندن و یادگیری

3.      علاقمند کردن کودک به ارزشها ،آداب و رسوم اسلامی

4.      یاددادن کنترل عواطف و ابزار آن ها به نحو مطلوب

اهداف روانی-حرکتی در اول ابتدایی:

1.      پرورش تن و روان و حفظ سلامتی جسمی و روانی کودک

2.      ایجاد عادت به نظم و تربیت و همکاری با دیگران

3.      ایجاد زمینه شکوفایی و رشد استعداد هنری

4.      پرورش کنجکاوی و خلاقیت

5.      ایجاد عادات بهداشتی و ایمنی

6.       آشنایی با نماز

اهداف حیطه شناختی در پایه های دوم تا ششم:

2.      ایجاد آداب بهداشتی و ایمنی

3.      ایجاد عادت به تعاون و رعایت حقوق دیگران

4.      تقویت مهارت خواندن ،نوشتن ،حساب کردن و استدلال کردن

 اصول برنامه درسی دوره ابتدایی

1.      باید به علاقه کودک به یادگیری توجه کردو راه یاد گرفتن را به وی آموخت.

2.      باید به تقویت کنجکاوی در کودک پرداخت.

3.      باید مقدمات شناخت علمی محیط اجتماعی را فراهم کرد.

4.      باید زمینه را برای شکوفایی علایق و استعدادهای کودک فراهم ساخت.

5.      باید به پرورش استعداد و ذوق هنری دانش آموزان پرداخت .

محتوای دروس ابتدایی باید طبق اصول زیر تهیه گردد:

1.      با هدفهای آموزش و پرورش دوره ی ابتدایی هماهنگ باشد.

2.      با مراحل رشد کودکان دوره ی ابتدایی هماهنگ باشد.

3.      با مدت تحصیل تناسب داشته باشد.

4.      به قدر کافی انعطاف پذیر باشد تا مانع نشود معلم در انتخاب روش تدریس ،ویژگی های فردی را رعایت ننماید.

5.      با پیشرفت علوم و فنون هماهنگ باشد.

6.       با امکانات اجرایی قابل حصول ،هماهنگ باشد.

7.      باعث جلب علاقه کودکان ابتدایی شود.

8.      با زندگی کودکان ابتدایی و جامعه مناسب باشد.

9.      شرایط منطقه ای و مقتضیات بومی لحاظ شود.

10.  ارزشها و نگرش های اجتماعی و میراث فرهنگی رعایت شود.

روش های یاددهی-یادگیری:

v    یکی از روشهای بسیار معمول روش سخنرانی است.

در روش سخنرانی فعالیت اصلی کلاس درس را معلم خود در اختیار می گیرد. از این رو به آن روش نمایشی هم گفته می شود . روش سخنرانی پنج قرن پیش ازمیلادمسیح وجودداشته است .درقرون وسطی در دانشگاههای اسلامی وکشورهای مسیحی نیزرایج بوده است. احتمال زیادی دارد که این روش در قرن بیست و یکم هم به مقدار زیادی مورد استفاده قرار می گیرد.

فنون موثر آموزش با روش سخنرانی :

1.      بیان هدفهای آموزشی آموزشی و آماده کردن یادگیرنده

2.      استفاده از پیش سازمان دهنده

3.      ارائه مطالب

4.      توضیح دادن (تفسیری ،چه) – (توصیفی ،چگونه)- (تعلیلی،چرا)

5.      شور شوق و تحرک

6.       پرسیدن سوال هنگام آموزش با سخنرانی

7.      یادداشت برداری

انتقادهایی بر روش سخنرانی: (معایب روش سخنرانی )

1.      امروزه با خواندن کتاب و مطالب دیگر سخنرانی کارایی لازم را ندارد.

2.      دانش آموز فعال نیست.

3.      قدرت خلاقیت را پرورش نمی دهد.

 موارد استفاده از روش سخنرانی:

1.      وقتی که هدف اصلی آموزش انتقال معلومات باشد.

2.      وقتی که نگهداری مطالب در حافظه برای مدت طولانی ضروری نیست.

3.      وقتی که مطالب پراکنده اند و معلم می خواهد آن ها را مرتب کرده و سازمان دهد.

4.      موقعی که مطالب سخنرانی به طریق دیگری در دسترس یادگیرندگان قرار ندارد.

v    روش بحث گروهی :

در این روش غالبا دانش آموزان فعال هستند. این روش به یادگیرندگان کمک می کند تا :

1.      استفاده از زبان را یاد بگیرند .

2.      دیدگاههای خود را بیان کنند.

3.      عقاید خود را توجیه نمایند.

4.      با عقاید دیگران آشنا شوند.

این روش برای تحقق یافتن هدفهای زیر می باشد:

v    ارزشیابی اندیشه های مختلف

v    ایجاد تحمل و بردباری در برخورد با عقاید دیگران

v    درک و فهم مفاهیم پیچیده

مقایسه روش سخنرانی با روش بحث گروهی:

روش سخنرانی وقتی که هدف آموزش دادن اطلاعات واقعی باشد برتر است.

روش بحث گروهی در مواقعی که هدف آموزش انگیزش و تفکر سطح بالاتر باشد نسبت به روش سخنرانی برتر است.

  §        روش آموزش اکتشافی:

طبق این روش یادگیرنده خود کشف کننده و سازنده دانش است.در روش آموزش اکتشافی ،معلم مستقیما موضوعات درسی را به دانش آموزان آموزش نمی دهد بلکه آنان را وا می دارد تا خودشان به کشف و ساختن دانش بپردازند.به طور خلاثه یادگیری اکتشافی عبارت است از رویکردی به آموزش که از طریق آن یادگیرندگان تشویق می شوند تا با محیط خود به تعامل بپردازند . یعنی در آن به کاووش گری و دستکاری اشیا ء یا انجام آزمایش اقدام کنند در نتیجه به فهم یک موضوع برسند.

 روش های ارزشیابی:

·        آزمون های تشریحی :

الف)گسترده پاسخ                                    ب) محدود پاسخ

الف)گسترده پاسخ: هیچ گونه محدودیتی برای آزمون شونده در نظر گرفته نمی شود و او عملا آزاد است تا هر طور که مایل باشد پاسخ خود را بپروراند و سازمان دهد. آزمون شونده در پاسخ دادن به این نوع سوالها هم از لحاظ زمان پاسخ دهی وهم از جهت مقدار پاسخ آزادی کامل دارند.

ب) محدود پاسخ: آزمون دهنده در دادن پاسخ به سوالها آزادی کامل ندارد بلکه سوال او را ملزم می سازد تا پاسخ خود را در چارچوب شرایط خاص محدود کند. سوالهای آزمون محدود پاسخ برای اندازه گیری توانایی یادگیرندگان در سطح فهمیدن،کاربرد مناسب است و برای سطوح ترکیب و ارزشیابی مناسب نیست.

قواعد تهیه سوالات تشریحی:

1.سوالها به طور مستقیم با هدفهای آموزشی آن درس مربوط باشد.

2. از کلی گویی و ابهام در بیان سوال پرهیز شود.

3.از کاربرد کلمات چه کسی،چه وقت، کجا پرهیز شود.

4.تا حد امکان از سوالهای تازه و موقعیت های تازه استفاده شود.

 قواعد سوالهای کوتاه پاسخ:

1.باید یک موضوع مهمی را شامل شود.

2. صورت سوال را طوری بنویسید که به پاسخ مشخصی نیاز داشته باشید.

3. قسمت کامل کردنی سوال در آخر سوال باشد.

 ·        آزمون های عینی:

آزمون هایی هستند که در تصحیح پاسخ های آن ها نظر شخصی مصحح دخالت ندارد.

انواع آزمون های عینی:

§        صحیح و غلط

§        جور کردنی

§        چند گزینه ای

 ·        آزمون های عملکردی:

آزمون های عملکردی فرایندها و برآوردهای یادگیری دانش آموزان به طور مستقیم سنجش می شود. آزمون های عملکردی با مهارت سرو کار دارند . مهارت در استفاده از فرایندها و شیوه های اجرایی و نیز مهارت در تولید فراورده ها.

انواع آزمون های عملکردی:

·        آزمون کتبی عملکردی

·        آزمون شناسایی

·        انجام عملکرد در موقعیت های شبیه سازی شده

·        نمونه کار

 آشنایی با جدول وسعت و توالی مفاهیم ،مهارتهاو نگرش ها :

در تحلیل محتوا نیازمند آن هستیم که بیاندیشیم در برنامه های درسی محتوا را با چه اصولی ارائه نماییم. این اصول عبارتند از:

·        توالی

·        استمرار

·        وسعت

·        تعادل

الف)توالی:توالی یعنی اینکه محتوای درسی و تجربیات یادگیری باید به چه ترتیبی تنظیم و تهیه شود.

اصول مهمی که در توالی باید به آن بپردازیم عبارتند از:

-از کل به جزء

-از ساده به مشکل

-از جزءبه کل

-از گذشته به حال (به ترتیب توالی تاریخی)

-از حال به گذشته

-بر اساس پیش نیاز

ب)استمرار: یک مطلب درسی هنگامی که در برنامه های درسی در نظر گرفته می شود به دنبال آن است که چگونه امتداد پیدا کند و در دوره های بعدی به چه صورت باید تکرار شود. در این مرحله به تنظیم ارتباط عمودی در فعالیت های یادگیری ونیز تنظیم افقی در سازماندهی محتوا نیازمندیم.

ج) وسعت: وسعت در برنامه های درسی به این نکته توجه دارد که محتوا در مقاطع و سال های مختلف تحصیلی با چه نظم و چه عمقی باید ارائه گردد.به طور مثال تفکر انتقادی باید در تمامی کتابهای درسی رعایت شود و فرد را طوری بار بیاورد که او دارای چند ویژگی به شرح ذیل شود:

انعطاف پذیری در تفکر-جامعیت در تفکر-وسعت در تفکر –اندیشه وسیع

د)تعادل: در محتوای درسی که برای دانش آموزان مطرح می شود همواره این سوال مطرح است که چطور می توان میان نیازهای متفاوت فراگیران تعادل برقرار کرد. با توجه به نیازهای متعدد چه طور می توان بین نیازهای متعدد افراد تعادل ایجاد نمود در پاسخ به این سوال باید اشاره شود به نیازهای عام افراد در دوره های مختلف باید توجه نمود.

اشاعه برنامه درسی:

اشاعه برنامه عبارت است از معرفی همه عناصر و اعضای برنامه ی درسی به افراد گروههای موثر در معلمان،مدیران،اولیاءدانش آموزان ،خود دانشآموزان و مجریان.

گروههای موثر در معلمان:

·        ارسال برنامه درسی و محتوای تولید شده به معلمان و نظز خواهی از آنان

·        برگزاری جلسات بحث و گفتگو با معلمان در خصوص عناصر مختلف برنامه

·        تهیه جزوات و بروشورهای مناسب و ارسال آنها به مدارس کشور

·        درخواست از معلمان جهت نقد و بررسی برنامه و ارسال آن به مرکز برنامه ریزی

مدیران:مدیران می توانند با تشویق و ترغیب معلمان و دانش آموزان و ایجاد انگیزه در آنان و تهیه و در دسترس قرار دادن وسایل و تجهیزات مورد نیاز برنامه درسی به اجرای برنامه کمک کند.

روشهای اشاعه برنامه توسط مدیر عبارتند از:

·        تشکیل گردهمایی توجیهی با شرکت مدیران

·        تهیه مواد مکتوب و ارسال آن به مدارس از طریق مدیران

·        ایجاد امکان برای نقد و بررسی برنامه توسط مدیران

اولیای دانش آموزان:

·        توجیه اولیا از طریق کلاس آموزش خانواده

·        تهیه محتوای آموزشی مناسب و در دسترس قرار دادن آن به اولیا از طریق دانش آموزان

 دانش آموزان:

·        تهیه جزوات و ارسال آن به مدارس

·        برگزاری نشست های صمیمی با آنان و گفتگو درباره ی برنامه درسی

·        معرفی تدریجی برنامه به دانش آموزان در طول سال تحصیلی توسط معلمان

آشنایی با رویکرد برنامه های درسی :

1.      دیدگاهی که به رشد و توسعه فرایندهای ذهنی و عقلی مبتنی است.

بر این اساس مدارس دو وظیفه اساسی دارند:

الف)مدارس باید فراگیران را با چگونگی یاد گرفتن آشنا کند . به عبارت دیگر مدارس موظفند که چگونه یاد گرفتن را به دانش آموزان بیاموزند.

ب)مدارس باید شرایطی را محیا کنند تا فراگیران تحت آن شرایط بتوانند به فرایندهای عقلی دست پیدا کنند.

2.      دیدگاهی که به فرایندهای مسائل اجتماعی و فعالیت های مبتنی بر آن تاکید دارد و بر سه اصل استوار است:

الف)نظریه های اجتماعی باید به نقش های اجتماعی یا حوزه های زندگی اجتماعی و موقعیت های پایدار زندگی انسانها به عنوان موجود اجتماعی در نظر بگیرد.

ب)نظریه های برنامه های درسی باید حول جنبه ها یا مسائل اجتماعی و زندگی اجتماعی فراگیران تدوین شود.

ج)نظریه های بازسازی اجتماعی که می گویند بهسازی اجتماع از طریق درگیر کردن مستقیم فراگیران و مدارس با نقش ها و کارکردهای آن باید هدف اصلی برنامه های درسی باشد.

3.      دیدگاهی که به نیازها و علایق فراگیران توجه دارد.خصوصیات مهم این برنامه عبارتند از:

الف)طرح برنامه بر اساس نیازها و علایق فراگیران باشد.

ب)برنامه دارای قابلیت انعطاف باشد.

ج)آموزش به صورت فردی و معلم نقش راهنما را در آن ایفا کند.

 4.      دیدگاهی که بر موضوعات علمی تاکید نماید.

موضوعات درسی باید مبتنی بر میراث فرهنگی آن اجتماع تدوین شود. موضوعات درسی عبارتند از:

·        علوم تجربی(زیست شناسی،زمین شناسی،فیزیک،شیمی و...)

·        علوم انسانی(ادبیات ،جامعه شناسی،جغرافیاو...)

·        علوم هنری(تئاتر،سینما،نقاشی،خوشنویسی و...)

5.      دیدگاهی که به برنامه ریزی و به شکل یک نظام یا سیستم توجه می کند.

نظام معمولا دارای عوامل زیر است:

دورنداد-فرایند-خروجی

در این صورت دانش آموزان واجد صفات زیر می باشند:

·        دانش آموزان بتوانند مسائل شخصی خود را به تنهایی حل کنند.

·        دانش آموزبتواند با محیط خود سازگار شود.

·        دانش آموزان مفهوم مثبتی از خود ارائه نمایند.

·        دانش آموز بتواند نیروهای بالقوه خود را شکوفا نماید.

 در طرح ارزشیابی توصیفی معلم به عنوان یک مرجع معتبر در نظر گرفته شده است در صورتی که:

v    هدفهای درس را بداند و توانمند باشد که آموزش فراگیران را در راستای هدفها انجام دهد .

v    همانگونه که تدریس تدریجی اتفاق می افتد ارزشیابی هم باید به صورت تدریجی باشد.

v    پوشه کار دانش آموز به عنوان سندی است که نشان می دهد دانش آموز تا چه اندازه به هدفهای آن درس تسلط پیدا کرده است.

v    نگاه ارزشیابی کیفی نگاهی یادگیری محور است.

v    روش ارزشیابی توصیفی برای کلاسهای حداکثر تراکم 15 نفر موفقیت بالایی خواهد داشت.

v    نگاه عوامل ستادی آموزش و پرورش باید بر مبنای بینش معلم تنظیم شود.

آشنایی با تعیین شرایط اجرا:

با اینکه تهیه برنامه درسی کاری بسیار وقت گیر و مستلزم تلاش و دقت و سرمایه گذاری است،اما اگر شرایط اجرای برنامه فراهم نباشد ،برنامه به نتیجه نمی رسد بدین منظور اقدامات زیر باید انجام شود:

1.توزیع برنامه:

وسایل و مواد آموزشی تهیه شده و دستورالعمل های مربوط باید به موقع توزیع شود و در اختیار معلمان ،دانش آموزان و عوامل دیگر آموزشی قرار گیرد.

2. آموزش معلمان:

برای آموزش معلمان باید دوره های آموزشی برگزار کرد و در دوره های آموزشی باید مهارت و صلاحیت های زیر در نظر گرفته شود:

·        شناخت مبانی،فلسفه و هدفهای آموزشی برنامه

·        تبیین مفاهیم اساسی محتوا که برای تحقق هدفهای مورد نظر انتخاب شده است.

·        آگاهی از اصول و ضوابطی که در انتخاب و سازماندهی محتوا به کار گرفته شده است.

·        کسب توانایی در استفاده از روش های تدریس برنامه مورد نظر.

·         ایجاد شناخت و زمینه برای رشد مداوم معلمان در جهت حفظ صلاحیت های معلمی و علمی.

3.معرفی برنامه به دفاتر و مسئولانی که به نوعی با برنامه ارتباط دارند.

4.هماهنگی دفاتر ستادی:

برای اجرای برنامه لازم است دفاتر و ادارات مربوط به مولفه های برنامه درسی هماهنگی وجود داشته باشد: